Nowa Synagoga Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku Wrzeszczu

Krótka historia społeczności żydowskiej w Gdańsku.

07 luty 2015r. spotykamy się  o godz. 10.30 przy wrzeszczańskim Manhattanie aby stąd udać się razem do Nowej Synagogi, jedynej zachowanej po drugiej wojnie światowej  świątyni żydowskiej przy ul. Partyzantów 7 w Gdańsku Wrzeszczu. Jesteśmy umówieni z wiceprzewodniczącym Gminy, Panem Michałem Ruckim, który przybliży nam życie, obrzędy i obyczaje społeczności żydowskiej. Na spotkanie przybyło 46 członków i sympatyków Koła Grodzkiego. Przed Synagogą, jeszcze tylko, krótki rys historyczny o społeczności żydowskiej w Gdańsku. Temat niewątpliwie obszerny ale warto mieć  chociażby orientację na temat  powstania społeczności żydowskiej w przestrzeni gdańskiej.
Około XIII w. prawdopodobnie  u ujścia Wisły, gdzie powstał gród gdański i rozwijał się handel wiślany można było spotkać Żydów zajmujących się obsługą handlu. W  XV w. do Gdańska przybywa coraz więcej kupców z zagranicy w tym i  Żydów z Litwy później z  Ukrainy, Podola, Wołynia i Wielkopolski. W 1440 istniała już w Gdańsku ulica żydowska.  Kupcy żydowscy w Gdańsku obsługiwali handel zbożem polskiej szlachty, byli faktorami  i pośrednikami  w transakcjach. W 1616r.  w Gdańsku  było ich  około 500.   Do 1793r. tj. do II rozbioru Polski, Żydzi  nie mieli prawa stałego zamieszkania i prowadzenia działalności w obrębie murów miejskich Gł. Miasta. Jedynie  na okres trwania Jarmarku Dominikańskiego mogli wykupić płatny glejt na czasowy pobyt i handel na terenie Śródmieścia. Osiedlali się więc  na Dolnym Mieście w rejonie ulicy Szopy, w Starych Szkotach, Chmielnikach (dzisiaj już nie istniejących a dawniej położonych na terenie dzisiejszej dzielnicy Orunia-przedmieście), Winnicy(to w okolicach Siedlec) i na Chełmie. W Gdańsku zamieszkiwali Żydzi faktorzy polskiej szlachty, pośrednicy szlachty w handlu. Mieli  prawo do stałego zamieszkania na Wyspie Spichrzów i tam dla nich w 1466r. powstała koszerna gospoda pod nazwą” Złoty Pierścień.” Żydzi zajmowali się handlem i rzemiosłem. W XVII w.  otrzymali przywilej osiedlania się we Wrzeszczu i Oliwie. W 1709r. Żydzi opuszczają Stare Szkoty i Dolne Miasto, przenosząc się w okolice Grodziska i  Wrzeszcza. Następnie wracają na swoje poprzednie miejsca. Po drugim rozbiorze Polski Gdańsk dostał się w granice Prus. Król pruski odebrał miastu średniowieczne przywileje. W roku 1816  w Gdańsku mieszkało ok. 3798 Żydów.Żydzi uzyskali coraz więcej praw i w 1871r. stali się równoprawnymi obywatelami państwa. Zaczęli osiedlać się na terenie Głównego Miasta. Pierwsi Żydzi zamieszkali przy ulicy Szerokiej. Do Głównego Miasta przybywali Żydzi  ze Starych Szkotów, Wrzeszcza, Winnicy chcąc zachować swoją  odrębność,  budowali synagogi. Do 1883 w Gdańsku powstało pięć gmin żydowskich zwanych  (kahałami). Od przedmieść i ulic, przy których je utworzono otrzymały one nazwy: Stare Szkoty, Winnica, Wrzeszcz, oraz Szeroka i Szopy. Następnie powstała  próba  utworzenia Gminy Synagogalnej. W latach 1880-1890 dokonano zjednoczenia dotychczasowych pięciu gmin oraz wybudowano w 1887r. Wielką  Synagogę przy dzisiejszej ul. Bogusławskiego w Gdańsku. Synagoga stała się symbolem zjednoczenia gdańskich Żydów.  Na początku maja 1939r.  Niemcy przystąpili do rozbiórki Synagogi. Po I-ej wojnie światowej do Gdańska przybywają Żydzi z Litwy, Łotwy, Ukrainy i Rosji. Kilkaset Żydów osiedliło się na terenie  Wrzeszcza i Oliwy. W 1929r. w Gdańsku i obrębie dzielnic zamieszkiwało ok. 6 tys. Żydów. Dla nich  25.09.1927r. otwarto Synagogę przy ul. Partyzantów. Od tego czasu następuje coraz trudniejsza sytuacja społeczności żydowskiej. Napaści uliczne, dewastacje witryn i sklepów żydowskich, zrywanie umów na pracę, odbieranie koncesji  drobnym kupcom itp. W 1935r. problemami Żydów zajmuje się  Liga Narodów. Prześladowania niemieckie zaczęty się w 1937r., wtedy dochodzi do pogromu październikowego a z 12/13 listopada 1938r.  do Nocy Kryształowej. W 1938r. odebrano Żydom prawo wykonywania zawodu. Hitlerowcy pozwolili  Gminie Synagogalnej na  prowadzenie negocjacji z instytucjami zagranicznymi w sprawie zbiorowej emigracji. Wielu Żydów wyemigrowało i do września 1939 roku w Gdańsku  pozostało już tylko  ok. 1200 Żydów. Dzisiaj,  Nowa Synagoga w Gdańsku-Wrzeszczu jako jedyna z przedwojennych synagog Gdańska i Sopotu przetrwała  okres wojny i  skupia  ok. 90  członków i kilkunastu sympatyków, biorących czynny udział w życiu społeczności żydowskiej. 
Władze nad Gminą sprawuje rabin Gminy warszawskiej i łódzkiej. Funkcję podrabina pełni obecnie Michał Samet, który jest jednocześnie przewodniczącym Gminy.

Nasze spotkanie z Panem Michałem Ruckim- wiceprzewodniczącym Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku Wrzeszczu 

Pan Michał Rucki jest wiceprzewodniczącym  Gminy Żydowskiej.  Naszą grupę zaprosił do dawnej sali koncertowej,  Państwowej Średniej Szkoły Muzycznej, która w tym gmachu mieściła się od 1952r do 2009r. Od 2009 roku budynek należy do Gminy Żydowskiej. W 1982r. wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa gdańskiego. Na samym początku  Pan Michał   wyjaśnił , że Gmina  Żydowska jest  filią Związku Gmin Wyznaniowych  Żydowskich w Polsce. Członkiem  jej  może być każda pełnoletnia osoba wyznania mojżeszowego, osoba narodowości żydowskiej lub pochodzenia żydowskiego, nie będąca jednocześnie wyznawcą innych religii, posiadająca obywatelstwo polskie i zamieszkała na terytorium Polski. Władze Gminy ( Zarząd, komisja rewizyjna i sąd polubowny)   zostały powołane przez Walne Zebranie w 2011r. Synagoga jest otwarta dla każdego.Dawniej, centralną część świątyni zajmowała sala modlitewna na parterze, informuje Pan Michał z galerią dla kobiet. Wnętrze oświetlały wysokie i niskie okna. Dwanaście okien sali modlitewnej oznaczało  12 pokoleń Izraela. Szczyty części środkowej świątyni ozdobione były tablicami Dekalogu. Dalej padają pytania od nas. Oto niektóre z nich:   Co to jest judaizm i jak wyglądają nabożeństwa żydowskie? Judaizm to narodowa religia Żydów. Judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych, które  wynikają z tradycji, obyczaju i religii Żydów. Za założyciela religii judaistycznej, uważa się Mojżesza. Od jego imienia judaizm jest także nazywany religią mojżeszową. Mojżesz dał Żydom Torę ( pouczenie, prawo), która obejmuje  pięć ksiąg Mojżeszowych  tak zwany „Pięcioksiąg”. To droga, którą idą Żydzi. Kolejne pytanie: Jakie symbole odnoszą się do religii żydowskiej? Symbolami judaizmu są: Gwiazda Dawida, zwana także Tarczą Dawida. Jest to sześcioramienna gwiazda utworzona przez  dwa przeplatające się trójkąty oraz   menora - świecznik siedmioramienny wykonany z jednej bryły metalu, który już w dawnych czasach służył do oświetlania świętego miejsca, Współcześnie również podstawowy element herbu państwa Izrael.  Jak wyglądają nabożeństwa  żydowskie? Nabożeństwa w synagodze odbywają się trzy razy w  tygodniu i odbywają się tylko wtedy, gdy uczestniczy w nich  jednorazowo co najmniej 10 osób. Nie ma tu osób duchownych, nie ma spowiedzi indywidualnej. Modlitwy oczyszczają człowieka. Raz do roku następuje wybaczanie  sobie złych uczynków. Jaka jest rola kobiety w judaizmie?  Kobieta jest w centrum uwagi. Traktowana jest wyjątkowo jak mówi Pan Michał. To ona  więcej uwagi musi poświęcić obowiązkom domowym, a poza tym jej naturalny stopień uduchowienia jest uznawany za wyższy, niż mężczyzny.  Do jej obowiązków należy urodzić  i wychować dzieci.  Jakie święta występują w społeczności żydowskiej?  Występuje ich kilka ale najważniejsze to: Szabat   – jedno znajważniejszych Świąt wjudaizmie. Zaczyna się w  każdy  piątek, 18 minut przed zachodem słońca, a kończy następnego wieczoru  tj. w sobotę po ukazaniu się trzech gwiazd, wraz z nadejściem zmroku. Żydzi mają  ten dzień wolny od pracy, nie kontaktują się ze światem zewnętrznym, wyłączają  nawet komórki telefoniczne. Posiłki do spożycia  przygotowują   przed świętem. Chanuka- to ośmiodniowe święto, zaczyna się we wtorek, 16 grudnia z zachodem słońca  a kończy 24 grudnia z zachodem słońca. Pierwszego wieczoru zapalane jest pierwsze  chanukowe światło i tak kolejne światło  dzień po dniu  aż do 24 grudnia. Najczęściej używane nazewnictwo w judaizmie? Kipa - nakrycie głowy noszone przez Żydów, okrywające włosy i szczyt głowy. Kadisz -modlitwa odmawiana podczas pogrzebu oraz w rocznicę śmierci. Ketuba – kontrakt w judaizmie zawierany przed ślubem przez narzeczonych. Macewy - żydowska stela nagrobna.Tora – cała Biblia żydowska. Menora – siedmioramienny świecznik.( wg tradycji menora symbolizuje krzew gorejący, który zobaczył Mojżesz na górze Synaj ). Maca -  chleb przaśny, spożywany przez Żydów podczas święta. Nawiązuje on do chleba, który spożywali Izraelici przed wyruszeniem z Egiptu. Rabin – osoba  pełniąca funkcję duchowego ojca, doradcy, sędziego i interpretatora prawa religijnego w gminie. Nie jest  duchownym i jego autorytet opiera się wyłącznie na wiedzy i „bogobojności”. Dużo było jeszcze pytań i odpowiedzi  ale czas  nieubłaganie dobiegał końca. Spędziliśmy  w Synagodze ok. 2 godzin na interesującej rozmowie o życiu społeczności żydowskiej. Temat oczywiście nie został wyczerpany i być  może że do niego  wrócimy.

Dziękujemy  Panu Michałowi  Ruckiemu za wspaniałe spotkanie.

Opracowanie : kol. Gienia Franczak
{phocagallery view=categories|imagecategories=1|imagecategoriessize=2|hidecategories=1,30,7,6,13,17,2,3,4,9,10,11,14,15,16,18,19,20,21,22,23,24,25,26,28,27,29,31,32,33,34,35,39,45,46,60,63,36,37,38,40,41,42,43,44,47,48,49,50,51,52,53,55,59,61,62,64,65,66,67,68,70,71,72,73,74,75,76,77,78,56,57,79,80,81,84,82,83,86}